莆田話/詞彙

维基教科书,自由的教学读本

代詞[编辑]

人稱代詞[编辑]

第一人稱 第二人稱 第三人稱
單數 我 guah 汝 dṳh 伊 ih
複數 我輩 guah-mo̍i 汝輩 dṳh-mo̍i 伊輩 ih-mo̍i
  • 其中「我」「汝」「伊」有一個特殊的獨立調。「我」儘管音韻地位爲 guah,實際上一般讀作 [kuoʔ̚54]。
  • 反身代詞:家個 ga-á̤、家己 ga̍i(合音),相當於「自己」

例句[编辑]

「我𢶀著汝了 Guah cho̍i-dá̤u dṳh lah」(我找到你了) 「伊並汝厄大 Ih piā dṳh eh duā」(他比你大)

指示代詞[编辑]

  • 者 ciâ/cê/ciah/ceh/cih - 這
  • 許 hṳ̂/hiô̤/hṳh/he̤h/heh/hih - 那
  • 者些 ci-ai/cuai 這些
  • 許些 hṳ̂-ai/huai 那些
  • 安若 ah-na、焉若 eng-na - 這樣

數詞[编辑]

基數詞[编辑]

數字 寫法 白讀 文讀 備註
1 seo̍h  ih seo̍h 本字爲「蜀」
2 nn̄g dī nn̄g 本字爲「兩」
3 三  so̤ⁿ sang
4 四  si̍ seo̍
5 五  ngō
6 六  la̍h le̤̍h
7 七  chih chih
8 八  bā̤ bah
9 九  gâu giû
10 十  sé se̍h si̍h
20 二十 dī-se̍h (dī-le̍h) 括弧內爲類化後的實際讀音

序數詞[编辑]

數字 寫法 注音 備註
第一 頭一 táu-seo̍h(táu-leo̍h) 括弧內爲類化後的實際讀音
第二 第二 dī/dā̤-nī 「第」文讀dā̤ 白讀dī,二者皆可,下同
第三 第三  dī/dā̤-so̤ⁿ
第四 第四  dī/dā̤-si̍
第五 第五  dī/dā̤-ngō
第六 第六  dī/dā̤-la̍h
第七 第七  dī/dā̤-chih
第八 第八  dī/dā̤-bā̤
第九 第九  dī/dā̤-gâu
第十 第十  dī/dā̤-sé

常用名詞[编辑]

普通名詞[编辑]

  • 厝 cho̍ - 家,房子。「我厝」「汝厝」「伊厝」可以代表「我們的」「你們的」「他們的」,例如「我厝先生 guah-cho̍-seng-na」(我們老師)。「起厝 kî-cho̍ (kî-lo̍)」(建房子)
  • 衫 so̤ⁿ - 衣。
  • 天 ting
  • 地 dā̤
  • 海 hâi - 「海水 hâi-cûi (hâi-lûi)」「食水 sia̍h cûi」
  • 田 chéng - 水田 「田園 chéng-hóiⁿ (chéng-nói)」「佈田 bo̍-chéng (bo̍-léng)」(種地)
  • 園 hóiⁿ - 旱田
  • 目滓 ma̍h-câi - 眼淚
  • 光 gng
  • 物乇 mo̍ih-nō̤ - 東西,物件
  • 手 chiû
  • 骹 ko̤ - 腳
  • 目珠 ma̍h-ciu - 眼睛
  • 鼻空 pi̍-kang(pi̇-ang) - 鼻子
  • 耳空 hī-kang(hī-ang) - 耳朵
  • 石頭 sa̤̍uh-táu(sa̤̍uh-láu)
  • 溪 ka̤
  • 溝 gau - 水溝、渠
  • 樹 chiu̍
  • 箬 ná̤uh -葉
  • 果子 gôi-cî(gôi-lî) - 水果
  • 冊 chā -書
  • 簿 pō -本子
  • 鐵筆 tī-bih(tī-mih )- 鋼筆
  • 鉛筆 cóiⁿ-bih(cói-ih)
  • 樹尼搓 chiu̍-ni-cheo - 橡皮擦
  • 尺 cha̤u -尺子
  • 鞋 á̤
  • 襪 bo̍ih(bói)
  • 褲 ko̍u
  • 鈕 diû - 鈕釦
  • 拉鎖 la-sô̤ - 拉鍊
  • 針 ciang
  • 線 sio̍ⁿ
  • 水 zûi
  • 火 hôi
  • 門 mói
  • 窗 te̤ng
  • 鎖匙 seô-sí(seô-lí) - 鑰匙
  • 鎖頭 seo-tau(seô-láu)
  • 刀 deo 「鉸刀」go̤-deo(go̤h-leo) - 剪刀 「菜刀」cha̍i-deo(cha̍i-leo)
  • 砧 diang - 砧板「柴砧」chó̤-diang -木砧板 「刣豬砧」tái-dṳ-diang(tái-lṳ-liang) - 殺豬用的整個樹幹製成的砧板

人與職業[编辑]

  • 儂 náng - 人
  • 丈夫 dah-bo - 男人
  • 嬸娘 sî̤ng-ná̤u -女人
  • 後生囝 hāu-saⁿ-giô̤ⁿ( hāu-la-iô̤) - 年輕人
  • 標緻囝 ba̤u-di̍-giô̤ⁿ(ba̤u-li̍-iô̤) - 美人兒
  • 痞囝 pâi-giô̤ⁿ(pâi-giô̤) - 小流氓
  • 貨𨈘 heo̍-sâu(heo̍-lâu) - 娼婦
  • 先生 seng-saⁿ (seng-na) - 老師
  • 看命兮 kua̍ⁿ-miā-ē - 算命先生
  • 拾囝兮 kah-giô̤ⁿ-ē - 接生婆
  • 鄉裏儂 ha̤uⁿ-lî-náng(ha̤u-lî-náng) - 同鄉
  • 齊行 cá̤-giáⁿ(cá̤-iá) - 死黨;特別要好的朋友
  • 牛牙 gú-gó̤ - 販牛中介
  • 牙儂 gó̤-náng - 中介人
  • 糶米兮 ta̤̍u-bî-ē - 賣米人
  • 頭家 táu-ga̤ - 頭兒、領導
  • 骹囝 ko̤-giô̤ⁿ - 手下
  • 做衫兮 ceo̍-so̤ⁿ-ē - 裁縫
  • 生理儂 seng-nî-náng - 生意人
  • 財主 cái-cô - 富人
  • 慘儂 châng-náng - 窮人
  • 討柴囝 teô-chó̤-giô̤ⁿ(teô-ló̤-iô̤) - 砍柴的人
  • 牽牛囝 keng-gú-giô̤ⁿ(keng-ngú-iô̤ⁿ) - 放牛郎
  • 洋面儂 á̤uⁿ-mi̍ng-náng(á̤u-mi̍ng-náng) - 居住在興化平原的人
  • 界外儂 ga̍i-guā-náng(ga̍i-uā-náng) - 指沿海人
  • 弄本事兮 lāng-beông-seō-ē(lāng-beông-nō-ē) - 耍雜技的藝人
  • 行番兮 giáⁿ-huang-ē(giá-huang-ē) - 去國外謀生的人
  • 紅毛番 áng-mú-huang - 外國人,特指歐美人。
  • 日本鬼 ci̍h-beông-gûi - 對日本人的蔑稱
  • 做田兮 ceo̍-chéng-ē(ceo̍-léng-ē) - 農夫
  • 老師 lāu-sai -老把式
  • 地理先生 dā̤-lî-seng-saⁿ(dā̤-lî-leng-na) - 風水先生
  • 仵作 ngō-ceō(ngō-lō) - 驗屍人
  • 塗工 tó-go̤ng(tó-o̤ng) - 殯葬工人
  • 廚工 chṳ́-go̤ng(chṳ́-o̤ng) - 年節時給人家置辦宴席的廚師
  • 睏豬 keo̍ng-dṳ - 嗜睡的人
  • 客邊 kā-beng - 外地人
  • 乞食 keoh-sia̍h - 乞丐
  • 衙丁 gó̤-deng(gó̤-leng) - 衙役
  • 扒馬 ba-mâ - 小偷
  • 做齒兮 ceo̍-kî-ē - 牙醫

家族名稱[编辑]

阿公 ah-go̤ng
(裡頭公 lī-táu-go̤ng (lī-láu-o̤ng))
阿嬤 ah-mâ
(裡頭嬤 lī-táu-mâ)
阿公 ah-go̤ng
(外頭公 guā-táu-go̤ng (guā-láu-o̤ng))
{{{外祖母}}}
老父 lāu-bō̤(láu-ō̤/lō̤-ō̤) 娘嬭 ná̤u-lâ̤
我 guah


  • 阿兄 ah-hiaⁿ/a-iaⁿ - 兄
  • 阿弟 ah-lī - 弟
  • 阿姊 ah-cî - 姐
  • 阿妹 ah-mo̍i - 妹
  • 依妹 ih-mo̍i - 妹「伊是我兮依妹 ih leh guah ē ih-mo̍i」(她是我的妹妹)
  • 囝 giô̤ⁿ - 兒
  • 嬸娘囝 sîng-ná̤u-giô̤ⁿ(sîng-ná̤u-iô̤ⁿ) - 女兒
  • 阿伯 ah-bā - 伯
  • 母伯 n̄g-bā(n̄g-mā) - 伯母
  • 阿叔 ah-ce̤h - 叔
  • 阿嬸 ah-sîng - 嬸
  • 阿姑 ah-go - 姑
  • 姑丈 go-dā̤uⁿ(go-lā̤u) - 姑父
  • 阿舅 ah-gū,a-ū - 舅
  • 阿妗 ah-gīng,a-īng - 舅母
  • 阿姨 a-í - 姨
  • 姨丈 í-dā̤uⁿ(í-lā̤u) - 姨父


生活用具[编辑]

  • 箸 dṳ̄ - 筷子
  • 鼎 diâⁿ -
  • 碗 uâⁿ -
  • 水缸 cûi-gng(cṳ̂-ṳng)
  • 手攑 chiû-gio̤̍h - 水瓢
  • 瓢 piáu - 汤勺
  • 籃 nó̤ - 籃子
  • 床 chńg - 桌子
  • 椅仔 î-iâ - 椅子
  • 洋紙袋 á̤uⁿ-ciô-dē̤(á̤u-liô-dē̤) - 塑料袋
  • 齒壺 kî-hóu - 飲水杯/牙杯
  • 齒刷 kî-suah - 牙刷
  • 手電 chiû-dēng - 手電筒

動物植物[编辑]

動物[编辑]

  • 狗 gâu - 「狗母」(母狗)
  • 豬 dṳ
  • 貓 mo̤/na̤u - 「貓狸」mo̤-lí
  • 羊 á̤uⁿ
  • 雞 ga̤
  • 鴨 ō̤
  • 牛 gú
  • 兔 to̍
  • 虎 hô
  • 蛇 sió̤
  • 馬 bô̤
  • 猴 gáu
  • 魚 hṳ́
  • 鳥 câ̤u - 「鳥宿 câ̤u-siu̍ (câ̤u-liu̍)」- 鳥窩
  • 蟲蟻 táng-hiō̤ - 蟲子
  • 蟻婆 hiō̤-óu
  • 蜈蚣 gió̤-gang(gió̤-ang)
  • 草猴 châu-gáu - 螳螂
  • 蚨蝶 bóu-ia̍h
  • 竹馬 de̤h-bô̤ - 螞蚱
  • 蠓 mâng 蚊子
  • 蜂 pang 蜜蜂
  • 生毛蟲 saⁿ-mńg-táng(sa-múng-náng) - 毛毛蟲
  • 娘囝 ná̤u-giô̤(ná̤u-giô̤) - 蠶
  • 金龜 ging-gu - 金龜子
  • 牛屎龜 gú-sâi-gu(gú-lâi-u) - 蜣螂/屎殼郎
  • 臭龜 cha̤̍u-gu- 臭蝽
  • 蝍蛆 cih-cṳ - 蟋蟀
  • 溝蚓 gau-eông - 蚯蚓
  • 塗猴 tóu-gáu - 螻蛄
  • 赤衣蛾* chiā-i-ó̤ - 蜻蜓
  • 地殕 dā̤-pû - 鼠婦

植物[编辑]

  • 樹 chiu̍
  • 草 châu
  • 花 hua
  • 粙 tiū - 稻子
  • 菜頭 cha̍i-táu - 白蘿蔔
  • 地生 dē-seng(dē-leng) - 花生
  • 豆 dāu - 大豆
  • 番薯 ho̤ng-sṳ́(ho̤ng-nṳ́) - 地瓜
  • 茄 gá̤u -茄子
  • 菜瓜 cha̍i-gua(cha̍i-ua) - 絲瓜
  • 刺瓜 chi̍-gua(chi̍-ua) - 黃瓜
  • 冬瓜 dang-gua(dang-ngua)
  • 綿菜 míng-cha̍i(ming-na̍i) - 菠菜
  • 艾菜 hiō̤-cha̍i(hio-la̍i) - 茼蒿
  • 蕹菜 o̤ng-cha̍i(o̤ng-na̍i) - 空心菜
  • 芥菜 gua̍-cha̍i(gua̍-la̍i)
  • 芥藍 ga̤̍-nó̤ - 芥藍菜
  • 包菜 bau-cha̍i(bau-la̍i) - 捲心菜
  • 韭菜 gu-cha̍i(gu-la̍i)

食品菜餚[编辑]

  • 雞卵 ga̤-nē̤ - 雞蛋
  • 芽油 gó̤-iú - 飴糖/麥芽糖
  • 滷麵 lôu-mīng - 興化滷麵
  • 炒米粉 chô̤-bî-heông(chô̤-î-eông)
  • 炒白粿 chô̤-báh-gôi(chô̤-bȧ-ôi)
  • 索麵 seō-mīng - 線麵
  • 蚮煎 diō̤-ceng - 海蠣煎
  • 煎粿 ceng-gôi(ceng-ngôi)
  • 菜頭餅 cha̍i-táu-biâⁿ - 白蘿蔔餅
  • 蟶溜 teng-liu - 蟶子裹上地瓜澱粉下水煮
  • 熗肉 chah-ne̤̍h - 肉裹地瓜澱粉做成湯
  • 油餈 iú-sí - 油餅

時間日期[编辑]

  • 年 (白)níng(文)néng - 「今年 ging-níng (gi-níng)」「新年 sing-néng (si-néng)」
  • 月 go̍ih - 「這個月 ca̤̍-gē-go̍ih」(這個月)「後兮月 ō̤-ē-go̍ih」(下個月)
  • 日 (白)「號 heō」(文)di̍h -「一月二十號 (ih-gói di-leh-heō)」
  • 時節 sí-cā̤ (sí-lā̤) - 時候「時節未遘 sí-cā̤ bōi gàu」(时候未到)
  • 今旦 ging-dua̍ (gi-nua̍) - 今日
  • 逢早 heóng-co (heó-no) - 明日
  • 後日 ō̤-di̍h (ō̤-li̍h) - 後日
  • 日當 di̍h-dng - 白天
  • 起早 kî-cô̤ (kî-lô̤) - 早上
  • 日晝 di̍h-da̍u - 中午
  • 暝昏 má-hoiⁿ (má-oi/mó̤-oi) - 晚上

專有名詞[编辑]

地名[编辑]

  • 莆田 Pó-chéng (Pó-léng)
  • 仙遊 Sing-iú (Si-niú)
  • 福州 Ho̤h-ciu
  • 興化 Hing-hua̍
  • 北京 Bah-ging
  • 天津 Teng-cing(Teng-ning)
  • 重慶 Dé̤ng-ki̍ng
  • 上海 Siō̤ng-hâi
  • 廈門 Ō̤-mói
  • 香港 Hio̤ng-gâng

常用動詞[编辑]

  • 有 ū - 「有沒? ū-ba̤?」(有沒有?)
  • 知 cai
  • 在 cāi
  • 使 sâi
  • 看 kua̍ⁿ
  • 生 na
  • 食 sia̍h - 吃 「食不○? sia̍h-ba̤h-leng?」(吃了嗎?問候語)「○(真?)好食 c?-heô-sia̍h」(很好吃)
  • 遘 gàu - 到
  • 講 gô̤ng - 說
  • 睏 ko̍ng - 睡
  • 開 kui
  • 關 goiⁿ
  • 愛挃 ai-li - 喜歡
  • 毋使 n̄g-sâi(n̄g-nâi) - 不用
  • 毋挃 n̄g-dí(n̄g-ní) - 不要
  • 毋食 n̄g-sia̍h(n̄g-nia̍h) - 不吃

常用形容詞[编辑]

  • 大 duā - 「大魚 duā-hṳ́」
  • 細 sa̤̍ - 小
  • 懸 gá̤ - 高
  • 矮 â̤
  • 粗 cho - 粗糙
  • 幼 iu̍ - 細嫩
  • 白 báh
  • 烏 o - 黑
  • 鹹 giáng
  • 䭕 ciâⁿ - 味淡
  • 焦 do̤ - 乾燥
  • 㴷 dáng - 溼潤
  • 好 heô - 好
  • 呆 gái - 壞
  • 寬 kuaⁿ - 慢
  • 緊 gîng - 快
  • 㾪 sêng - 瘦
  • 肥 búi
  • 活 ua̍h
  • 在 diō̤ - 活着;健在
  • 死 sî
  • 愜 kiah - 乖巧
  • 頑 nguáng - 頑皮
  • 會赴 eh-hù - 來得及
  • 毋赴 n̄g-hù - 來不及
  • 趕逐逐 guâⁿ-de̤̍h-de̤̍h - 匆忙、慌亂
  • 迢迢 tiáu-tiáu - 輕鬆自在
  • ○○(楚楚?) so-so - 漂亮「汝生○○ dṳh saⁿ so-so」

常用虛詞[编辑]

  • 是 sī(lī) - 判斷詞「我是」
  • 兮 ē - 表領屬,相當於「的」
  • 個 gâ̤ - 使修飾體言化,相當於「的」
  • 毋 n̄g -不
  • 未 bōi -還沒
  • 亦 ah - 相當於「也」
  • 啊 ā
  • 無 beó -沒有

連詞[编辑]

  • 佮 gah - 相當於「和」